Gian lận thuế từ việc khai khống nhân sự, tiền lương - Thực trạng và cảnh báo

Luật sư Nguyễn Thị Thu Hoài - Giám đốc Công ty Luật TNHH Thuế và Luật Hà Nội

Thực trạng vi phạm

Khai khống tiền lương và nhân sự đã trở thành một “thủ thuật” kế toán sai trái mà nhiều doanh nghiệp áp dụng. Hình thức phổ biến nhất là kê khai mức lương của nhân viên cao hơn số tiền thực tế chi trả, hoặc “kê khai khống” các khoản phụ cấp và tiền thưởng không có thật để đưa vào chi phí, từ đó làm giảm lợi nhuận chịu thuế, giảm số thuế phải nộp. Cùng với đó, không ít doanh nghiệp còn lập danh sách nhân viên “ma” bằng cách sử dụng thông tin giả mạo, thông tin của người thân, bạn bè để hợp thức hóa hồ sơ lao động, thậm chí ký hợp đồng lao động khống, ký giả chữ ký với những người không làm việc tại đơn vị.

Theo thông tin từ cơ quan thuế, trong năm 2024 Tổng cục Thuế đã nhận được nhiều đơn thư của các cá nhân phản ánh, kiến nghị, tố cáo liên quan đến việc bị doanh nghiệp sử dụng thông tin cá nhân để khai khống chi phí nhằm làm giảm các nghĩa vụ thuế phải nộp của doanh nghiệp, cũng như làm ảnh hưởng đến việc kê khai thuế thu nhập cá nhân của cá nhân. Đã có rất nhiều doanh nghiệp bị phát hiện có dấu hiệu vi phạm liên quan đến khai khống chi phí tiền lương. Đáng lưu ý, tình trạng này không chỉ xuất hiện ở những doanh nghiệp nhỏ mà còn phổ biến ở các doanh nghiệp vừa và lớn, đặc biệt trong các ngành có chi phí nhân sự chiếm tỷ trọng cao như công nghệ thông tin, dịch vụ tư vấn, lĩnh vực sản xuất có nhiều công nhân hay các lĩnh vực dịch vụ chuyên môn khác.

Nguyên nhân dẫn đến vi phạm

Có nhiều nguyên nhân khiến tình trạng khai khống tiền lương, nhân sự gia tăng. Trước hết là do nhận thức pháp luật chưa đầy đủ. Không ít doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, coi hành vi này chỉ như một “thủ thuật kế toán” để tối ưu hóa thuế mà không lường trước được hậu quả pháp lý. Bên cạnh đó, áp lực cạnh tranh gay gắt cũng khiến nhiều doanh nghiệp tìm mọi cách giảm chi phí, trong đó có cả việc né tránh nghĩa vụ thuế bằng biện pháp bất hợp pháp.

Một nguyên nhân khác là sự thiếu vắng hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, tạo điều kiện để bộ phận kế toán hoặc nhân sự dễ dàng thực hiện hành vi gian lận mà không bị phát hiện kịp thời.

Hậu quả pháp lý nghiêm trọng

Khoản 5 Điều 143 Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14 quy định: Hành vi sử dụng chứng từ, tài liệu không phản ánh đúng bản chất giao dịch hoặc giá trị giao dịch thực tế xác định sai số tiền thuế phải nộp…, được coi là hành vi trốn thuế. Như vậy, hành vi sử dụng tên, mã số thuế, số CCCD để kê khai, tính chi phí tiền lương, tiền công khi xác định nghĩa vụ thuế TNDN, trong khi thực tế không phát sinh thu nhập phải trả cho cá nhân, là hành vi trốn thuế.

Hành vi khai khống tiền lương, nhân sự để trốn thuế TNDN không chỉ bị xử lý hành chính mà còn có thể dẫn đến trách nhiệm hình sự. Về mặt hành chính, theo quy định tại Điều 17 Nghị định 125/2020/NĐ-CP (được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 102/2021/NĐ-CP), doanh nghiệp vi phạm có thể bị xử phạt từ 01 đến 03 lần số thuế trốn, đồng thời bị truy thu toàn bộ số thuế cùng với tiền chậm nộp, thậm chí bị đình chỉ hoạt động trong những trường hợp nghiêm trọng.

Về trách nhiệm hình sự được xác định theo quy định tại Điều 200 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 20217. Cụ thể:

Trường hợp cá nhân vi phạm sẽ bị xem xét xử phạt bằng hình phạt chính là phạt tiền, với mức phạt cao nhất lên tới 4.500.000.000 đồng; hoặc hình phạt tù từ 03 tháng đến cao nhất là 07 năm tù. Hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

Trường hợp pháp nhân vi phạm sẽ bị xử lý bằng hình phạt chính là phạt tiền, mức phạt cao nhất lên đến 10.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động vĩnh viễn. Hình phạt bổ sung: Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.

Bên cạnh rủi ro pháp lý, các doanh nghiệp còn phải đối mặt với tổn thất nặng nề về uy tín và thương hiệu. Thông tin vi phạm thuế thường được công khai, khiến doanh nghiệp mất lòng tin từ đối tác, khách hàng, đồng thời gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn từ ngân hàng và tổ chức tín dụng.

Cảnh báo và khuyến nghị

Thực trạng trên là lời cảnh báo mạnh mẽ đối với cộng đồng doanh nghiệp. Việc gian lận thuế bằng cách khai khống tiền lương hay nhân sự mặc dù đem lại lợi ích ngắn hạn cho doanh nghiệp nhưng đằng sau đó tiềm ẩn nhiều rủi ro dài hạn, thậm chí đẩy doanh nghiệp vào vòng lao lý. Các doanh nghiệp cần nâng cao nhận thức pháp luật cho đội ngũ quản lý, kế toán và nhân sự, đồng thời xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ để đảm bảo tính minh bạch trong việc kê khai thuế.

Thay vì sử dụng các thủ thuật bất hợp pháp, doanh nghiệp nên tìm đến sự hỗ trợ từ chuyên gia pháp lý và thuế để áp dụng các chính sách ưu đãi, miễn giảm hợp pháp. Về phía cơ quan quản lý, cần đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra, đối chiếu chéo dữ liệu giữa cơ quan thuế, bảo hiểm xã hội và ngân hàng, đồng thời xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm để tạo tính răn đe.

Trong một số vụ án trốn thuế mà Luật sư Thu Hoài tham gia bào chữa cho các khách hàng; các cá nhân vi phạm còn bị áp dụng các tình tiết tăng nặng “phạm tội có tổ chức” khi có sự phân công, bàn bạc giữa giám đốc, kế toán, nhân viên hành chính nhân sự; “phạm tội từ 02 lần trở lên” … Điều này làm tăng thêm trách nhiệm hình sự của cá nhân vi phạm khi Tòa án định khung hình phạt...

Luật sư Thu Hoài khuyến nghị các doanh nghiệp nên định kỳ rà soát lại hệ thống bảng lương và hợp đồng lao động, đảm bảo dữ liệu khớp với chứng từ chi trả và thực tế phát sinh và dữ liệu bảo hiểm xã hội. Doanh nghiệp cần chủ động thực hiện kiểm toán nội bộ hoặc thuê đơn vị kiểm toán độc lập; mời luật sư chuyên về pháp luật thuế, tài chính để được tư vấn thường xuyên, nhằm kịp thời phát hiện sai sót và điều chỉnh trước khi cơ quan thuế tiến hành thanh tra. Hãy coi việc tuân thủ thuế là một phần của chiến lược phát triển lâu dài của doanh nghiệp.

Có thể thấy rằng, khai khống tiền lương và nhân sự để trốn thuế TNDN là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng, gây tổn hại đến sự minh bạch của môi trường kinh doanh và ảnh hưởng tiêu cực đến toàn bộ nền kinh tế. Hy vọng với những chia sẻ hữu ích từ Luật sư Thu Hoài, các doanh nghiệp sẽ chủ động tuân thủ pháp luật, minh bạch tài chính và xây dựng hệ thống quản trị tốt; điều này sẽ giúp doanh nghiệp đứng vững và phát triển bền vững trong dài hạn.

Giang Nguyen

------------------------------------

CÔNG TY LUẬT TNHH THUẾ VÀ LUẬT HÀ NỘI

Toà nhà số 14 Khúc Thừa Dụ, Cầu Giấy, Hà Nội.

0917.157.698 - 052.234.8879 hoặc (024) 22. 159.123

luatsutuvan@hanoiluat.vn